VLAANDEREN VERDAMPT, REGENWORM TO THE RESCUE?

Vanuit Vlaanderen worden lokale besturen aangezet om hemelwaterplannen op te stellen. Binnen zo’n plan dient een gedetailleerde visie uitgewerkt te worden over hoe ze hemelwater willen gebruiken als alternatieve waterbron, het willen vasthouden en laten infiltreren aan de bron, het willen bergen in bufferzones en/of vertraagd laten afvoeren. De noodzaak van de omslag van snel afvoeren naar lang bijhouden, is breed aanvaard, maar in de praktijk komt die omslag (te) traag op gang. Naast het feit dat maar een beperkt aantal (10%) gemeenten een hemelwaterplan hebben, ligt de nadruk van die plannen nog steeds sterk op het afvoeren van water.

Een fenomeen, dat ook liefhebbers van Scrabble zal interesseren, blijft daarbij voorlopig buiten beeld: evapotranspiratie. Je zou het kunnen omschrijven als het zweten van de grond en de planten. En dat verdampingsproces speelt een belangrijkere rol in het systeem dan misschien wordt vermoed of aangenomen.

Het water waarover Vlaanderen jaarlijks beschikt, is voor ongeveer de helft afkomstig van regenwater (de andere helft is water dat via rivieren Vlaanderen binnenstroomt). En nu komt het: 70% van het water dat op ons grondgebied valt, verdampt! Ongeveer 25% dringt de bodem in, en 5% wordt afgevoerd (via waterlopen en riolen). Klimaatscenario’s geven bovendien aan dat er in toekomstige zomerperiodes meer water zal verdampen op het oppervlak en uit de bodem dan er neerslag zal vallen. En dat dat verschil ook steeds zal toenemen, omdat de zomerneerslag zal verminderen en de verdamping zal vermeerderen.

Verdamping is niet per se problematisch, maar door haar omvang verdient het op zijn minst een onderzoekende vraag op het moment dat het steeds moeilijker wordt in onze waterbehoeftes te voldoen.

Verdamping wordt door vele factoren bepaald. Bijvoorbeeld door soorten beplanting en begroeiing, en het groeistadium waarin ze zich bevinden; door soorten bodembekking bij verharding, door luchtvochtigheid en zonnestraling, door temperatuur en wind. Op elk van die factoren kan dus ingespeeld worden om de verdampingsverliezen naar beneden te brengen.

Is verdamping dan wel betekenisvol, zou een volgende vraag kunnen zijn. Om een grootteorde te geven: wat we aan water gebruiken in Vlaanderen is 10% van wat er verdampt. Hier schuilt dus een aanzienlijk potentieel om onze waterhuishouding robuuster te krijgen. Dat hoeft niet ingewikkeld of duur te zijn. Natuurlijke windschermen bijvoorbeeld, zoals hagen of bomenrijen, want minder wind betekent minder verdamping. Poreuze wegbedekkingen die voor een koelend effect zorgen. Bij de aanplanting van bomen, planten en gewassen, sterker kijken naar de verdampingskarakteristieken (de populaire populieren zweten bijvoorbeeld een stevig aantal liters water weg, in vergelijking met andere bomen). Grondverbeteraars aanbrengen die water sneller en beter opslaan in de bodem, en zo de verdamping afremmen. Maar ook in de fauna zijn er oplossingen te vinden: regenwormen helpen de bodem om water op te vangen en bij te houden. Zorg dragen voor de regenwormpopulatie kan dus ook een steentje bijdragen.

Verdamping is dus een significant element van onze waterhuishouding, en is met eenvoudige maatregelen te temperen. Temperen, omdat we de verdamping niet weg willen. Verdamping zorgt voor luchtvochtigheid, zorgt voor verkoeling, en dat is een deel van comfort. Het fenomeen zorgt voor wolken, die op hun beurt voor schaduw kunnen zorgen of de warmte ‘s nachts kunnen vasthouden, en zo meer. Daarom is het vooral belangrijk om te kijken naar waar het afremmen van verdamping ook andere meerwaarde kan opleveren. Bomen in plaats van een gazon in de tuin remt de verdamping en vergroot tegelijk de biodiversiteit. Groen in de stad verkoelt de stad, en tempert zo de verdamping van verharde oppervlaktes en draagt bovendien bij aan welzijn en leefbaarheid, en de buffering van water.

Hoewel verdamping al langer een uitdaging is in warme, woestijnachtige gebieden, is het in Vlaanderen schijnbaar buiten beeld gebleven. Dat zou verband kunnen houden met een aantal kenmerken van het waterbeleid zoals die in het arenatraject geduid werden. Ten eerste bleken calamiteiten in het watersysteem zoals overstromingen, ernstige aantastingen van de waterkwaliteit en grote watersnood, sterke drivers voor beleidsagenda’s. Verdamping veroorzaakt geen calamiteiten en heeft ook geen impact op infrastructuur, of richt geen zichtbare schade aan. Een reflex van controle en beheersing, vaak met gebruik van infrastructuur, die het waterbeleid op vele vlakken lijkt te kenmerken, is niet van toepassing op de problematiek van verdamping. Die vraagt een proactievere en integrale kijk op het watersysteem, en leidt tot ideeën rond een goed beheer van regenwormpopulaties in plaats van betonnen rioolbuizen met een te berekenen diameter. Het is, zo zou je kunnen zeggen, een problematiek in een ander denkregister, en net daarom boeiend en relevant om verder te verkennen.

We willen een beter zicht krijgen op de problematiek van verdamping, en al experimenterend een beter begrip van het potentieel van verdamping als oplossing opbouwen.