Het water is de kijkfunctie van de aarde, haar gereedschap om de tijd mee af te lezen.
L'eau ainsi est le regard de la terre, son appareil à regarder le temps.
- Paul Claudel
Mens als eindstation of mens als startpunt?
Jaarlijks worden in België ongeveer 1500 ton aan actieve farmaceutische ingrediënten afgeleverd (excl. de hulpstof) via apotheken en woonzorgcentra. Daarbij vragen onder meer antibiotica, hormonen, ontstekingsremmers, betablokkers, bloedsuikerverlagers... bijzondere aandacht. Een niet onbelangrijk aandeel van dit farmaceutisch gebruik is gelinkt aan onze Westerse levensstijl. Denk daarbij aan: suikerrijke, zoute en vette voeding plus overmatig eten en te weinig lichaamsbeweging, roken en overmatig alcoholgebruik. Daarnaast speelt ook de toegenomen werk- en prestatiedruk in de westerse maatschappij een rol, want die zorgt voor een toename van stress.
Het grootste gedeelte van deze afgeleverde medicijnen wordt ingenomen en daarna geëxcreteerd via de urine. Via deze weg komen de actieve stoffen dus onvermijdelijk in het leefmilieu terecht. Omdat medicijnen erop gemaakt zijn bij lage dosissen te werken op levende organismen, houden ze ook een risico in voor het leefmilieu. De doorlevende actieve deeltjes veroorzaken op vandaag al een ontstellende reeks ongewenste neveneffecten: vissen en amfibieën vervrouwelijken, vissen worden roekelozer en dus ook kwetsbaarder voor roofdieren met impact op voortplanting, afwijkingen in orgaanontwikkeling. Veel van deze problemen hebben systemische kenmerken. Neem bijvoorbeeld resistentie voor antibiotica. Het overmatig gebruik en het lozen van antibiotica in water zorgt voor resistentie, wat leidt tot een zichzelf versterkende vicieuze cirkel waarbij toenemende epidemieën leiden tot meer antibioticagebruik resulterend in nog meer resistentie met kans op weer meer epidemieën…
Al deze medicijnen waar onderzoek naar gebeurt, zijn terug te vinden zijn in onze oppervlaktewateren. De gezondheid van onze waterlopen leert ons aldus veel over de gezondheid van onze maatschappij. En door de vergrijzing, de vooruitgang van de gezondheidssector,… zullen er in de toekomst nog méér farmaceutische stoffen in het milieu vrijkomen, als er geen maatregelen genomen worden. Bovendien kan de klimaatverandering de impact hiervan op het milieu nog vergroten: in tijden van droogte zullen de concentraties van actieve stoffen in de waterlopen hoger zijn en zal hun impact sneller doorwegen. Bij hevige regenval kunnen overstorten in werking treden, wat eveneens kan leiden tot verdere verspreiding van deze stoffen. Onze aanpak van gezondheid erodeert dus het Waterkapitaal, en schuift de factuur door naar de samenleving. Kunnen we dat proces omdenken naar een aanpak die het Waterkapitaal versterkt?
Zorg voor water is zorg voor de mens
Het zorgsysteem is op vandaag in belangrijke mate een ‘reactief antropocentrisch systeem’: we zijn georganiseerd om te reageren wanneer mensen ziek worden, niet om ze gezond te houden. Zo is de financiering van ziekenhuizen gebaseerd op basis van het aantal zieke mensen dat binnenkomt eerder dan het aantal gezonde mensen in de omgeving. De coronacrisis heeft alvast de noodzaak scherp gesteld om meer financiering te laten stromen richting groene en blauwe (water)infrastructuur in openbare ruimte ten behoeve van de volksgezondheid (o.a. mentaal welzijn). Het systeemvraagstuk dat zich dus onder andere stelt, is hoe vermeden kosten in het gezondheidssysteem gemobiliseerd kunnen worden om te streven naar een vervuilingsvrije omgeving.
Samen met de actoren uit de volledige zorg- en gezondheidsketen willen we uitkijken naar innovatieve mogelijkheden en kansen waar we nog niet eerder aan dachten of die bestaande systemen hertekenen of optimaliseren. We brengen kennis binnen die tot een watervriendelijker ontwerp van geneesmiddelen kan leiden. We denken met artsen en apothekers na over watervriendelijk voorschrijfgedrag. We bekijken financiële hefbomen om actoren meer ‘stroomopwaarts’ voor hun verantwoordelijkheid te plaatsen. We kijken hoe zorgbossen de medicatiebehoefte kunnen temperen, terwijl ze tegelijkertijd ook buffering, CO2-opslag en verkoeling kunnen betekenen.
Beleidslijn in de kijker: Green Deal Duurzame zorg
Het plan van aanpak over hoe we omgaan met medicijnresten in ons water moet voortkomen uit samenwerking tussen de vele spelers in de hele maatschappij. We hoeven hierbij niet steeds het warme water opnieuw uit te vinden, maar kunnen leren van andere regio’s en landen.
Cultuur als drager van verandering
Water is leven. Alle levende wezens hebben water nodig om te overleven. Niet alleen bestaat het menselijk lichaam voor 60 procent uit water, de bron is ook essentieel voor het produceren van voedsel, kleding, computers, het verplaatsen van onze afvalstroom en het gezond houden van ons en het milieu. En toch hebben we geen duurzame benadering van dit basisproduct.
S+T+ARTS4WATER ondersteunde kunstenaars, onderzoekers, technologie-experts en andere belanghebbenden bij het vinden van een gemeenschappelijke basis en taal om regionale watergerelateerde uitdagingen aan te gaan.
Download alle doordrijvers
Disclaimer
De Vlaamse Milieumaatschappij, De Vlaamse Waterweg, De Watergroep, Aquafin, Departement Omgeving, Farys, Pidpa, water-link en VITO - Vlakwa hebben de kans gecreëerd om ruimte te geven aan een groep frisse denkers om een systemische kijk op water te ontwikkelen, en zo de watersector uit te dagen om een toekomstbestendig watersysteem vorm te geven. De geformuleerde ideeën zijn niet die van de opdrachtgevers, noch vertolken ze hun standpunten. Ze worden wel als waardevol gezien als inspiratie voor het toekomstig watersysteem.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
