ONDER(WATER)WIJS

“They both listened silently to the water, which to them was not just water, but the voice of life, the voice of Being, the voice of perpetual Becoming.”- Hermann Hesse

Van kennis, via competenties naar wijsheid
Het onderwijssysteem dat wij kennen is hoofdzakelijk gebaseerd op het overdragen en daarmee vergroten van kennis van de leerling. Kennis wordt vaak gezien als essentieel voor de ontwikkeling van de mens om te kunnen functioneren in de samenleving. Kennis is macht, en met voldoende kennis kan een mens bijdragen aan de (economische) welvaart van de samenleving. De samenleving is in de afgelopen decennia steeds complexer geworden. En hoewel het onderwijssysteem getracht heeft mee te veranderen, is het toch op achterstand gekomen. De snelheid van verandering in de samenleving was eenvoudigweg te hoog om de benodigde aanpassing/vernieuwing in het onderwijs mee te laten lopen. Zowel de wijze waarop we leren als wat we leren zal opnieuw vorm moeten krijgen.

Complexiteit(sdenken) omarmen
In de recente nieuwe visie van de HOGent (Een leven lang leren en laten leren, 2020) lezen we:

“Bovendien wordt nu blootgelegd hoezeer alles met elkaar is verbonden in het maatschappelijk en economisch bestel dat de voorbije 30 jaar, sinds het einde van de ‘korte 20ste eeuw’ in 1989, is ontwikkeld. Een vleermuis in China kan complete sectoren (toerisme, luchtvaart) op een paar weken tijd verlammen, en een globale disruptie ontketenen die niemand van ons ooit heeft meegemaakt.

Een aanpassing van de wijze waarop globale logistieke ketens georganiseerd zijn geraakt, is onontkoombaar. De doorgedreven specialisatie en ‘single sourcing’, en de daarmee gepaard gaande bijziendheid, veroorzaakt door ‘winsten’ (in efficiëntie, kosten, standaardisering, …) op korte termijn, zal moeten vervangen worden door systeemdenken en een holistische benadering, waarin de mens opnieuw een veel centrale plaats zal innemen.
Al deze uitdagingen zullen van iedereen in de samenleving een andere mindset vergen. We zullen flexibeler moeten worden in ons denken en handelen. We zullen meer out-of-the-box moeten denken. We zullen nieuwe systemen en technologieën moeten bedenken, en bestaande op een andere manier combineren.”

Ook de aanbevelingen van het relancecomité leggen de nadruk op competenties als systeemdenken. De experten in het economisch relancecomité stellen het als volgt:

“Tenslotte vraagt het inzetten op een duurzame economie ook om de ontwikkeling van duurzaamheidscompetenties. Deze zijn niet enkel technisch van aard, maar omvatten ook aspecten zoals systeemdenken, lange-termijn denken, complexe problemen kunnen oplossen, en stakeholder management. Innovaties in onderwijs, door bijvoorbeeld in te zetten op duurzaamheidsprojecten, zijn nodig om deze competenties bij toekomstige generaties reeds van in de schoolloopbaan te ontwikkelen.”

Het systeem- en complexiteitsdenken wordt dus vanuit verschillende hoeken als een belangrijke lens te beschouwen om de wereld te begrijpen. Hiervoor is het ook goed om niet alleen de reguliere westerse wetenschapsfilosofie als basis te nemen, maar ook juist de oosterse wetenschapsfilosofie hierin te betrekken. Waar de westerse filosofie vooral een reductionistische basis heeft, is het vertrekpunt van de oosterse filosofie die van het geheel. Een symbiose van deze twee wetenschapsfilosofieën zou een goede basis kunnen zijn om de wereld waarin we leven, waar alles met iedereen verbonden is, te doorgronden en begrijpen. Dit maakt dat het handelings- en vormend vermogen van mens en organisatie beter past bij de ontwikkelingen van deze tijd. Om dit te bereiken is een start vanuit het onderwijssysteem een meer dan logische.

Van leerplicht naar ontwikkelrecht (vrij naar Eva Vesseur)
Enkel kennis volstaat niet om de uitdagingen in onze complexe samenleving het hoofd te bieden. Als gevolg hiervan zien we dat er bewegingen ontstaan die zich steeds meer richten op competenties. Niet alleen in het onderwijs, maar juist ook bij werkgevers. Deze werkgevers zien ook dat hun organisatie moet acteren in een complexe wereld. Dit vraagt niet alleen om kennis van zaken, maar ook om creativiteit, samenwerken, systeem- probleemoplossend- en kritisch denken, digitale en communicatieve competenties, etc. Maar ook het vermogen voor zelfontwikkeling, -expressie en sturing.

Wie kan en wil initiatief nemen om in haar of zijn organisatie een ruimte te creëren waarin geprobeerd en geleerd kan worden met systeemgericht aanpakken, of zou een daartoe uitgedachte opleiding ondersteunen en tot actieve deelname van medewerkers en collega’s aansporen?